CURSUS HONORUM, Terfi sırası
anlamında latince bir deyimdir. Roma'da devlet memurluğunda izlenmesi gereken sırayı ve
yüksek görevlere atanmak için istenen koşulları belirtir.
Yüksek devlet görevleri arasında, en eski ve en etkili olanların diğerlerine göre üstün sayılmasıyla kısa sürede ve kendiliğinden bir değer ve onur hiyerarşisi oluştu; en eski ve en etkin görevler ötekilerden üstün sayıldı. Mesleğe en
alt düzeylerden başlayıp en parlak kademelere ulaşma geleneği doğdu. Ancak MÖ.
II. yy. sonlarına kadar, yüksek görevlere çeşitli entrikalar çevirerek gelmek de
olanaklıydı (Scipio Africanus bu yolla 24
yaşında konsül seçilmişti). Bu dönemde MÖ 342'den beri, yalnızca yüksek görevlerin tek kişide toplanması ve bunların 10
yıldan önce yenilenmesi (iteratio) yasaktı. MÖ II. yy' ın başlarında hiç kuşkusuz terfi sırasını düzene koymak için çeşitli önlemler alınmıştı. Bu önlemler MÖ. 180'de,
cursus honorum'u yüzyıl boyunca belirleyecek lex Villia annalis yasası ile sonuçlandı:
1. Mesleğe girmek için en az 28 yaşında olmak, yani 17 yaşını doldurduktan
sonra, 10 yıllık askerlik hizmetini bitirmiş
bulunmak gerekir;
2. Curulis'te yüksek
görev hiyerarşisi ve sıralanışı şöyledir:
quaestorluk, praetorluk ve konsüllük.
Aedilis sayısı praetor sayısından az olduğundan zorunlu bir görev aşaması olmayan aedilitas curulis aedilisliği, quaestorluk
ile praetorluk arasında yer almakta,
Cursus'un dışında kalan censorluk görevi yalnızca eski konsüllere verilmektedir;
olağanüstü bir görev olan diktatörlük de
yine konsüller için söz konusudur.
3. Birbirini izleyen iki yüksek görev arasinda biennium adı verilen 2 yıllık bir yasal ara bulunması gerekir. Böylece 28 yaşında
quaestor olan bir kişi, 31'inde aedilis,
34'ünde praetor, 37'sinde konsül olabilir.
Görev aşamalarındaki süre uzatmalar
(propraetorluk, prokonsüllük) curcus honorum'da dikkate alınmamaktadır.
Hiç kuşkusuz lex Villia yalnızca curulis'e hak kazanan yüksek memurları ilgilendiriyordu. Ancak pleb aedilisliği de curulis aedilisliği gibi aynı biçimde düzenlendi; tribunusluğun yeriyse belirsiz kaldı;
kimi zaman son iki aedilislikle aynı sırada,
kimi zaman quaestorluk ve aedilislik arasında yer aldı.
Tüm bu düzenlemeler, Senato'ya, görevleri sıkı sıkıya denetleme ve halkın sevdiği kişilerin doğrudan en yüksek görevlere gelmesini engelleme olanağı verdi.
Ancak halk meclisleri, gereğinde bu kuralları kaldırma yetkisine sahipti; nitekim
Scipio Aemilianusi MÖ 147'de bu yolla paetorluk ve aedilislik yapmadan konsül oldu; 134'te de, her türlü iteratio'yu yasaklayan 151 tarihli yasaya karşın yeniden
konsül seçildi. Cursus kuralları II yy.'ın
sonlarında Marius tarafından, sonra da l
yy'da, düzenli biçimde çiğnenmeye
başlandı.
Sulla; lex Villia'yı, lex Cornelia de Magist Ratibus ile değiştirdi. Bu yeni yasa, quaestor seçilme yaşını 29'a çıkardı ve praetor olabilmek için de bu yaşın üstünden
10 yıl geçmesi zorunluluğunu getirdi. Böylece 40 yaşından once praetor, 43'ünden
önce konsül olabilme olanağı ortadan
kalktı (buna karşılık 10 yıllık aradan sonra
yeniden konsül seçilebilmek olanaklı kılındı).
Sulla'nın görevi bırakmasından Augustus'un zaferine dek uzanan çalkantılı
dönemin ardından, Augustus, eski gelenekleri onarmak görüntüsü altında kurduğu yeni sisteme uygun olarak, her şeyi yeniden düzenlemek zorunda kaldı. Cursus
honorum da yeniden düzenlendi. İlk basamak 17 yaşında sivil vigintivirlik ya da
18'inde askeri tribunusluk oldu. Sonra 25
yaşında quaestorluk, 27'sinde aedilislik ya
da tribunusluk, 30'unda praetorluk, son
olarak da 33 yaşında konsüllük geldi. Tamamlanmış her yüksek görev, senato albümüne kaydolma ve sorumlu görevlere
(kayyımlık, valilik) getirilme olanağı verdi.
Kişiler önceki yüksek görevleri (allectio)
yerine getirmeden, imparator tarafindan
tribunus ya da praetor seçilebiliyordu.
Geç İmparatorluk döneminde bu ayrımlar artık önem taşımaz oldu ve cursus
honorum saygınlığını yitirdi.
0 yorum: